براساس مصوبه جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی روز سوم اردیبهشت به عنوان روز ملی کار آفرین نامگذاری شد. کارآفرینی به عنوان یکی از عواملی اساسی در تغییرِ سازوکار تولید و به تبع آن تغییر در معادلات اقتصادی یک کشور شناخته می شود. بدون شک در عصر تکنولوژی ساختار نوین و شبکه ای اقتصاد نیازمند گذاری از نگاه سنتی و دولتی به نگاهی جدید و مردمی در اقتصاد است که کارآفرینی به عنوان یکی از مولفه های آن شناخته می شود.

به نوعی در اقتصاد نوین، میدان دادن به افکار و ایده‌های نو از اهمیت بسیاری برخوردار است. به عبارتی شناسایی مبتکران و نخبگان و به کارگیری آن ها در راستای نیازهای روز جامعه در رونق اقتصادی تاثیرگذار خواهد بود چرا که کارآفرینان می توانند نقش عضو فعالی را بازی کنند که کمک فراوانی در افزایش بهره وری و افزایش بازده نیروی انسانی و منابع موجود در چرخه اقتصادی کشور می کند.

پر واضح است که در دنیایی که سرعت تغییرات در حوزه های مختلف از جمله بخش اقتصاد خارج از کنترل و دسترس بشر شده است، نیازمند ایده های نو و افکار فعالی هستیم که بتوانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند. مطمئنا در این عرصه‌ی رقابتی کشورهایی به پیروزی نزدیک‌تر خواهند بود که به خلاقیت ها احترام بگذارند و نسبت به آن احساس نیاز کنند و از طرفی دیگر در سازماندهی این موارد تدبیر داشته باشند.

عوامل متعددی از جمله فرهنگ سازی در سطح جامعه در راستای ایجاد فهم صحیح نسبت به کار و تولید، کوچک سازی دولت ها، دوری از اقتصاد تک محصولی، مبارزه با فساد، تغییرات اساسی در نظام آموزشی در راستای حرکت به سمت کسب مهارت و بسیار موارد دیگر می تواند در رونق کارآفرینی که افزایش اشتغال، افزایش سطح سرمایه گذاری، رشد و توسعه فناوری و… را در پی دارد، تاثیرگذار باشد.

البته باید گفت که عوامل متعددی هستند که به عنوان موانع این گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد نوین برپایه کارآفرینی شناخته می شوند. نمونه ای از این موانع را می توان در ساختار آموزشی یافت؛ چرا که نه تنها باید از مرحله آموزش مفاهیم و اصول صرف، به سمت خروجی های کاربردی و افزایش سطح مهارت ها حرکت کرد، بلکه مواردی چون آموزشِ شیوه تحقیق و پژوهش و آغاز مسیرکارآفرینی و بها دادن به ایده ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. به طور مثال در کشور ما بسیاری از دانشجویان کارشناسی حتی با مبانی ساده پژوهش و شیوه پرداخت به ایده ها آشنا نیستند پس نمی توان انتظار داشت که این خروجی آموزشی تبدیل به کارآفرینی برای خود و دیگران شود.

از طرفی قوانین و مقرارت دست و پاگیر و همچنین نگاه سنتی مدیران به عرصه کار و تلاش از دیگر سدهایی است که در مقابل افراد جامعه، دانشجو یا حتی افراد عادی علاقه مند برای حضور در عرصه کارآفرینی، وجود دارد. همچنین عدم انعطاف قوانین، تعدد آنها و همچنین تغییرات ناگهانی و غیرکارشناسی از آسیب هایی است که در این حوزه وارد می شود.

شاید بتوان گفت که نفت و به تبع آن اقتصاد نفتی از دیگر عوامل موثر در خاموشی حوزه کارآفرینی است چرا که دولت ها تکیه بر چاه های عظیم نفت دارند و منابع مورد نیاز خود را از آن تامین می کنند و تا زمانی که این نگاه حاکم باشد به هیچ وجه فرصتی برای بروز ایده ها و خلاقیت مردم ایجاد نخواهد شد.

از طرفی قدرتمند بودن بخش دولتی می تواند به عنوان یکی از دلایل عدم ظهور و بروز قدرت های تخصصی و خصوصی معرفی شود.

نوع نگاه غلط به مسئله کار و اشتغال که در بین خانواده ها وجود دارد از دیگر مواردی است که می توان در این زمینه به آن اشاره کرد. تفکری که اشتغال را تنها در چارچوب نهادهای دولتی تعریف می کند و ریسک پذیری، سرمایه گذاری و کارآفرینی در چارچوب های فکری آنها جایی ندارد.

محمد رفیعی رئیس پارک علم و فناوری استان مرکزی با تاکید براینکه اصولا در تمام جهان مفاهیم دانش پیشروتر از مفاهیم مهارتی و توانمندی هستند، می گوید: متاسفانه این مسئله در ایران اندکی برجسته تر است. به عنوان مثال در حوزه های مختلف المپیادی جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهای پیشروست. از طرفی در حوزه تولید دانش بر اساس آمارهای جهانی در رتبه ۱۴ یا ۱۵ دنیا قرار داریم و همچنین در سرعت جهش علمی نیز رتبه خوبی را دارا هستیم این یعنی پایه دانشی در کشور بسیار عالی است ولی در قسمت بعدی که فناوری هست و بیشتر به توانمندی و مهارت بر می گردد با مشکل روبه رو هستیم.

رفیعی ادامه می دهد: شاید واقعا نقص سیستم هایی مانند پارک ها و یا حتی دانشگاه ها باشد که نتوانستند بر اساس مقتضیات زمان و مکان خودشان را تغییر دهند. یعنی پایه دانش در کشور بسیار بالا و در لبه دانشی حرکت می کند ولی در قسمت مهارت و فناوری نتوانستیم آن تغییر خوبی که بایستی رخ بدهد و بتواند این دانش را تبدیل به فناوری کند، داشته باشیم.

وی یکی از اصلی ترین مولفه های این حوزه را فرهنگ سازی در جامعه می داند و معتقد است: در این زمینه باید فرهنگ سازی شود که دولت یا کشور یک مفهوم اداره ای نیست که یک فارغ التحصیل بعد از تحصیل در آن مشغول به کار شود بلکه ذهن خلاق یک فارغ التحصیل است که باید برای خود و ده ها فرد دیگر در حیطه های مختلف و در قالب شرکت های دانش بنیان، واحدهای فناور، شرکت های تولیدی که هر کدام یک منبعی از ثروت آفرینی برای خود افراد و جامعه است، فرصت ایجاد کند.

به گفته رئیس پارک علم و فناوری استان مرکزی شناخت نخبگان وسرآمدان هر حوزه یکی دیگر از مولفه های حرکت در این مسیر است و باید بدانیم که قسمت مهم تر در این زمینه ایجاد شرایط تسهیل گری برای فعالیت نخبگان و سرآمدان است.

وی توضیح می دهد: تسهیل گریِ فعالیت نخبگان چیزی است که علی رغم تاکید و عنایت سیستم کلان کشور اما هنوز هم یک ناهماهنگی خاصی بین سازمان های مختلف در این حوزه وجود دارد. به عنوان نمونه اگر فردی قصد داشته باشد که در حیطه های خاص فناوری کار کند اخذ مجوز به عنوان یکی از بزرگترین چالش های این فرد مطرح می شود.

رفیعی می افزاید: نقش مهمی که دولت می تواند داشته باشد ایجاد شرایط تسهیل گری برای فعالیت این افراد است چرا که مفاهیم فناوری مثل حرکت آب است یعنی خودشان مسیر خودشان را پیدا می کنند و فقط ما باید سعی کنیم که نقش سنگ در جلوی مسیر آب نباشیم که باز هم می توان گفت علی رغم تمام عنایت های کلان موجود در کشور این ناهمگونی یکی از آیتم های جدی بازدارنده است.

وی می گوید: با اینکه حتی در حوزه هایی فرهنگ سازی صورت می گیرد و نخبگان وجود دارند و شناسایی می شوند ولی باز به عینه نمی بینیم که یک حرکت جهادی و پر رنگ در راستای تسهیل گری صورت گیرد و جامعه را تغییر دهد. به نوعی که اگر این ناهماهنگی و ناهمگونی ها بین سازمان های مختلف و قوانین بعضا متضادی که در این قسمت ها وجود دارد هم سو شود، اتفاقات خوبی رقم خواهد خورد.

رئیس پارک علم و فناوری استان مرکزی دیدگاه های مدیریت سنتی و بروکراسی های اداری را از اصلی ترین عوامل بازدارنده این حوزه می داند و معتقد است: علی رغم اینکه در سیستم دانشگاهی ما دانشگاه های نسل سه و چهار مطرح می شوند ولی هنوز هم این نگاه در دانشگاه ها رسوخ نکرده و جاری نشده است. به عنوان مثال هنوز هم یک نوع افتراق بین صنعت، دانشگاه و جامعه وجود دارد که این ها به دیدگاه های سنتی مدیریتی و بروکراسی های خاص اداری برمی گردد و یا برآمده از مفاهیمی است که خود به خود به عنوان یک فرهنگ پنهان در جامعه شکل گرفته و آسیب آن به جامعه می خورد.