بی تفاوتی اجتماعی و تاثیر آن بر آسیب های اجتماعی

بدون شک بحران و فاجعه عینی در حوزه انواع آسیب های اجتماعی در کشور، آنی و لحظه ای اتفاق نیفتاده است. رشد فزاینده اعتیاد، وضعیت نابسامان کارتن خوابی و در شکل بدتر آن گورخوابی، بهره کشی از کودکان کار و … همگی در مقابل چشمان کسانی بوده است که در این جامعه زندگی می کنند.

اما چطور شده است که مردمی که روزانه در شهر تردد می کنند و متکدیان خیابانی، کارتن خواب ها، کودکان کار، زنان بی سرپرست یا بد سرپرست که در گوشه خیابان مشغول دستفروشی یا گدایی هستند را می بینند، اما واکنشی نسبت به این پدیده ها از خود نشان نمی دهند؟

سبک رفتاری فردگرایی که محصول دوران مدرن و رسانه های ارتباطی که محرک و مشوق ساخت فضایی غیرواقعی برای افراد برای جداکردن آنها از محیط پیرامونی خود است، می تواند به عنوان یکی از عوامل باشد. بدیهی است این عامل تقویت کننده بی تفاوتی اجتماعی در جامعه بوده تا جایی که فرد اگر چه ممکن است از مشاهده دست نیاز دراز شده فردی غمگین شود، اما خود را مسئول نسبت به آن نمی داند.

دولتی شدن امر خیر و تصدی گری نهادهایی مانند کمیته امداد و عدم ترویج فرهنگ مشارکت مردمی در حوزه امر خیر هم می تواند به عنوان یکی دیگر از دلایل بی تفاوتی مردم نسبت به این مسئله باشد. اما نوشتار حاضر در تلاش است تا به یک علت دیگری که تقویت کننده بی تفاوتی جامعه نسبت به فقر و محرومیت شناخت می شود بپردازد.

هر از چند گاهی در تلویزیون دولتی، برنامه هایی بیشتر در قالب خبر در خصوص تکدی گری کار می شود که پیام آنها یکی است: به متکدیان خیابانی کمک نکنید! در این پیام های تبلیغی با نشان دادن تصاویری از بازداشت متکدیان به همراه دسته های اسکناس، این پیام به مخاطب ارسال می شود که این افراد در قالب باندهای سازماندهی شده هستند و به صورت حرفه ای تلاش می کنند تا احساسات مخاطبان را تحریک کرده و از این طریق به اهداف خود برسند.

سایت های خبری نیز از جمله رسانه هایی است که از قول مقامات دولتی و مسئولین ذی ربط همین پیام را به مخاطبین القا می کنند. حتی گاهی اوقات تبلیغات اجتماعی شهری نیز به عنوان رسانه ای دیگر برای این هدف به کار گرفته می شود.
بدون شک نمی توان وجود باندهای حرفه ای متکدیان را منکر شد، اما تاثیر چنین فضای ساخته شده رسانه ای بر بی تفاوتی اجتماعی شهروندان نسبت به محیط پیرامونی خود نیز غیرقابل انکار است. مشاهده صحنه های دلخراش و دردآور متکدیان، معتادان و کارتن خواب ها در سطح شهر برای افرادی که مواجهه قبلی با این تصاویر نداشته اند، در بارهای اول بسیار سخت و شاید غیرقابل تحمل باشد.

اما پذیرش این نکته در سطح جامعه که بر طبق منابع خبری دولتی و رسانه ای، رفتار خواسته شده از شهروندان در مقابل چنین صحنه هایی، بی تفاوتی و عدم توجه است، به عنوان یک آرام کننده و مسکن روانی عمل کرده و تلاطم درونی فرد را کاهش خواهد داد. تکرار مشاهدات نیز عامل دیگری است که بی تفاوتی اجتماعی را شکل خواهد داد. زمانی که هر روز افرادی که از خیابانی یا از روی پلی در حال عبور هستند و هر روز فردی با لباس مندرس و چهره ای سیاه را بر روی زمین می بینند و در عین حال نظاره گر بی توجهی کامل افراد پیرامونی او هستند، این موضوع خود می تواند به عنوان عاملی برای همراهی با هنجار اجتماعی شکل گرفته بوده و فرد رفتار خود را با افراد دیگر هماهنگ و همراستا کند.

به واسطه همین فضای رسانه ای، ذهنیت عمومی منفی نسبت به فرد معتاد در جامعه شکل گرفته است. معتاد مطرود ذهنیت اجتماع است. کسی که اعتبار و منزلتی در اجتماع نداشته باشد، طبیعی است که مورد بی تفاوتی اجتماع قرار بگیرد. در حالی که واقعیت این است که معتاد، مثل همه مردم دیگر، انسان است، شهروند این جامعه است و مانند همه حق حیات دارد.

حکومت برای افزایش دغدغه مندی اجتماعی شهروندان نسبت به محیط پیرامونی خود، باید عوامل کاهش دهنده حساسیت افراد و عوامل خاموش کننده احساسات و عواطف انسانی را بر طرف کند. یکی از این عوامل مشاهده مکرر آسیب های اجتماعی گفته شده است.

متاسفانه حکومت نسبت به مانور متکدیان و کارتن خواب ها در سطح شهر واکنش موثری نداشته است. این سهل انگاری اثراتی فراتر از فقر و محرومیت معتادین و کارتن خواب ها دارد که جبران آن به سادگی ممکن نیست. شاید بتوان با کار ضربتی و مشارکت نهادهای مردم نهاد چاره ای برای کارتن خوابی اندیشید، اما بی تفاوتی اجتماعی نهادینه شده در جامعه در طی این سال ها را چگونه می توان جبران کرد؟

سعید مسعودی پور