اعتیاد ، چالشی که جدی تر شده است

بالاخره پس از تمام شدن انتخابات ریاست جمهوری، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر آمار رسمی تعداد معتادین کشور را اعلام کرد. اعداد اعلام شده بر اساس طرح شیوع شناسی انجام شده در سال 1394 است که از یک نمونه آماری حدوداً 60هزار نفری در تعدادی از شهرهای کشور انجام شده است.

ویژگی غیرقابل اجتناب طرح های شیوع شناسی اعتیاد، اتکا تحقیق بر خوداظهاری افراد در مورد مصرف یا عدم مصرف مواد مخدر است. در واقع ملاک تشخیص اعتیاد و مصرف مواد مخدر، گفته های افراد است که می تواند به هر دلیلی صادق یا کاذب باشد. البته برخی از طرح ها مبتنی بر آزمایش های اعتیاد انجام می شود که این طرح ها از دقت بالاتری برخوردار است اما طرح های ملی شیوع شناسی مبتنی بر خود اظهاری افراد انجام می شود.

تعداد معتادین کشور برابر تحقیق فوق دو میلیون و 802 هزار نفر اعلام شد در حالی که این آمار برای سال 90 برابر با یک میلیون و 325 هزار نفر تخمین زده شده بود که حکایتگر رشد بیش از دو برابری آن دارد. این در حالی است که طبق سرشماری سال 90 جمعیت کشور برابر با 75ميليون و 149هزار و در سال 95 جمعیت کشور به ٧٩میلیون و ٩٢٦هزار رسیده است.

به عبارت دیگر جمعیت کشور رشدی حدود شش درصدی را در فاصله سال های 90 تا 95 تجربه کرده است در حالی که آمارها رشد جمعیت معتادین کشور را بیش از صد درصد نشان می دهد.

آمار رسمی دیگری که اعلام شده این است که آمار فوتی ها بر اثر مصرف مواد مخدر در سال 95 نسبت به سال قبل آن رشدی برابر 6.2 درصد داشته است که در حوزه مرگ بر اثر مصرف روان گردان ها 8.6 درصد افزایش را شاهد هستیم.

البته باید توجه داشت که در این آمارها منظور از معتاد کسی است که به صورت مستمر مواد مخدر مصرف می کند و کسانی که به صورت تفننی و گاه به گاه مواد مخدر مصرف می کنند، در لیست معتادین قرار داده نمی شوند. این آمار و ارقام به صورت خیلی روشنی بر لزوم اقدامات جدی تر برای مداخله گری در حوزه اعتیاد و مواد مخدر دلالت دارند.

به طور کلی مداخلات در حوزه اعتیاد به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول مداخلات به همه فعالیت هایی دلالت دارند که تلاش می کنند تا جامعه مبتلا به اعتیاد و مصرف مواد مخدر و روان گردان نشود. بخشی از این اقدامات در جانب عرضه مواد مخدر انجام می شود که تلاش می کند به اقتصاد مواد مخدر ضربه زده و تولید و توزیع آن را پرهزینه و پرریسک کند. کنترل مرزها و مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر، مبارزه با توزیع کنندگان، مبارزه با تولیدکنندگان آزمایشگاهی مواد مخدر و … از جمله این فعالیت هاست.

فعالیت های بخش پیگیری جزء مکمل دیگری دارد که بخش مهمی از خلاء های موجود در حوزه مداخلات را شامل می شود و آن مقابله با تقاضا برای مواد مخدر و روان گردان هاست. این بخش شامل همه فعالیت های آموزشی، ترویجی و تبلیغی و هر نوع مداخله ای است که مانع از تقاضای افراد برای انواع مواد مخدر شود.

در حوزه درمان نیز بخشی از مداخلات مربوط به ترک اعتیاد معتادین است که شامل اقدامات پزشکی – روان شناختی است. البته ترک کامل زمانی صورت میگیرد که فرآیند جامعه پذیری و حمایت های لازم پس از اتمام اقدامات پزشکی برای فرد پاک شده ادامه یابد تا بتواند هویت اجتماعی خود را باز یافته و مطرود واقع نشود.

همچنین بخشی دیگر از فعالیت ها در فاز دوم، همه فعالیت های حمایتی برای کاهش آسیب را شامل می شود که از جمله آنها می توان به حمایت از خانواده معتادین اشاره کرد.

متاسفانه برنامه های پیشگیری و آموزشی در حوزه اعتیاد در گروه های مختلف سنی تقریبا وجود ندارد. اکثر تلاش های انجام شده در کشور در حوزه مبارزه با عرضه مواد مخدر بوده است. با این وجود هر سال شاهد افزایش کشفیات مواد مخدر هستیم و این علاوه بر این که می تواند به معنی موفق تر عمل کردن نیروهای انتظامی در مبارزه با مواد مخدر باشد، می تواند به معنی افزایش حجم مواد مخدر وارد شده در کشور نیز باشد،

چرا که بالاخره توان کشف محدود است و بالا رفتن میزان کشفیات، یعنی بالا رفتن حجم کلی مواد وارد شده در کشور. در حوزه ترک و حوزه پاک کردن معتادین، ورود بخش غیردولتی اگر چه مزایایی داشته است، اما کارآمدی برخی از این مجموعه ها زیر علامت سوالی بزرگ قرار گرفته است تا جایی که کارشناسان برخی از این مجموعه ها را متهم به سوداگرایی و سودجویی غیراخلاقی کرده اند.

در حوزه مبارزه با اعتیاد، راه نرفته بسیاری وجود دارد که اولین گام آن مهم دانستن این مسئله است.

سعید مسعودی پور